Cuộc đại phẫu những tập đoàn 'khủng' ở Việt Nam

Theo Bloomberg, Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam (Vinacomin) là một trường hợp điển hình cho mô hình tập đoàn, tổng công ty Nhà nước tại Việt Nam trước yêu cầu tái cơ cấu. Bởi với quy mô lao động đứng hàng đầu thế giới, nhưng cả năm 2012, Vinacomin chỉ tạo được doanh thu 4 tỷ USD, trong khi con số tổng của BHP Billiton và Rio Tinto là 123 tỷ USD.

Cũng theo bài phân tích vừa được hãng tin này đăng tải, việc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) năm 2007 và đàm phán Hiệp định đối tác kinh tế xuyên Thái Bình Dương (TPP) đang đặt Việt Nam trước bài toán cạnh tranh ngày càng khốc liệt. Bản thân người dân cũng kỳ vọng chất lượng cuộc sống sẽ cao hơn sau hai thập kỷ chỉ tăng trưởng ở mức trung bình trên 7%.

Trong bối cảnh đó, giới đầu tư nước ngoài tỏ ra hào hứng trước Đề án tổng thể tái cấu trúc nền kinh tế, cải tổ ngân hàng và tăng tốc cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước đến cuối năm 2020. Tuy vậy, điểm khiến giới phân tích chưa thực sự hài lòng là mặc dù cam kết giảm vai trò, quy mô và ảnh hưởng của doanh nghiệp nhà nước, tăng hoạt động theo hướng thị trường... nhưng theo kế hoạch, Nhà nước vẫn sẽ nắm cổ phần lớn tại hầu hết công ty này.

Điểm lại quá khứ, bài viết của Bloomberg cho rằng các kế hoạch cải thiện hiệu suất của doanh nghiệp nhà nước đã được đề ra từ thập niên 90. Tháng 1/2011, Chính phủ cũng cam kết đẩy nhanh cổ phần hóa trong doanh nghiệp. Đến đầu năm 2012, Thủ tướng tiếp tục thúc giục quá trình này.

Một năm trước, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước nhận định, Việt Nam cần đẩy nhanh tốc độ cổ phần hóa doanh nghiệp quốc doanh, đặc biệt là các đơn vị lớn. Cùng ngày, Tập đoàn Dệt May Việt Nam (Vinatex) tuyên bố 6 tháng sau sẽ làm IPO.

Tích cực là thế nhưng trên thực tế, Vinatex hiện vẫn chưa thể phát hành cổ phiếu lần đầu. MobiFone cũng vậy, dù tuyên bố đã lên kế hoạch từ năm 2007. Dominic Scriven, Tổng giám đốc quỹ đầu tư Dragon Capital ở TP HCM, cho biết: "Lý do họ liên tục để lỡ kế hoạch là thách thức quá lớn. Vì việc này sẽ làm đảo lộn nhiều thứ".

Một bản dự luật nhằm gia tăng minh bạch cũng đề nghị các doanh nghiệp nhà nước công khai nhiều thông tin, như danh sách dự án, vay ngân hàng, lương nhân viên và tổng nợ. Các lãnh đạo cũng có thể bị sa thải nếu công ty thua lỗ hai năm liên tiếp.

Tuy nhiên, cạnh tranh công khai có thể đe dọa doanh thu của nhiều doanh nghiệp nhà nước và khiến Việt Nam khó kiểm soát lạm phát khi không áp được trần giá hàng hóa, ví dụ như điện, than. Trong báo cáo triển vọng vĩ mô tháng 3, HSBC cũng đánh giá Đề án tổng thể tái cấu trúc nền kinh tế giai đoạn 2013 - 2020 là tích cực, tuy nhiên còn thiếu các chi tiết về thực thi.

Deepak Mishra, chuyên gia của World Bank tại Hà Nội cho biết: "Những việc này đã làm suy giảm niềm tin trên thị trường Việt Nam". Sau khi chạm đỉnh 1.170,67 điểm vào tháng 3/2007, chỉ số VN Index tại Sàn chứng khoán TP HCM đã giảm 80% trong hai năm sau đó. Tính đến ngày hôm qua (14/3), mức giảm này là 59%. Năm ngoái, Việt Nam đồng cũng mất giá 0,5% so với USD, trong khi peso Philippines tăng 5,3% và baht Thái tăng 3,9%.

Bloomberg một lần nữa dẫn chứng Vinacomin như một ví dụ cho sự khó khăn của Việt Nam. Standard & Poor's đã hạ xếp hạng tín nhiệm của tập đoàn này tháng 11 năm ngoái, một phần vì khoản lỗ kinh doanh với Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) có thể tăng lên 40% năm 2014, từ 25% năm 2011. Theo S&P, Vinacomin đang bán than trong nước với giá thấp hơn thị trường.

EVN năm ngoái cũng phải thay chủ tịch sau khi thua lỗ hơn 10.000 tỷ đồng trong hai năm. Tập đoàn này đang hoàn thiện trụ sở 33 tầng gần khu phố cổ Hà Nội.

Vấn đề với các công ty nhà nước bùng nổ năm 2010, khi Tập đoàn Công nghiệp tàu thủy Việt Nam (Vinashin) không thể thanh toán đúng hạn cho lô trái phiếu trị giá 600 triệu USD phát hành năm 2007. Năm 2012, 8 cựu lãnh đạo của công ty, trong đó có chủ tịch, đã bị kết án tù vì có nhiều sai phạm trong quản lý.

Bên cạnh đó, cải tổ cũng có thể dẫn đến tình trạng sa thải hàng loạt. Theo ông Paul Nguyễn, CEO website tìm việc Kiemviec, Chính phủ kỳ vọng khối tư nhân sẽ tiếp nhận những lao động này. Việc các công ty nước ngoài, đặc biệt là Nhật, tăng đầu tư vào Việt Nam sẽ đòi hỏi cần rất nhiều nhân công.

Ví dụ điển hình là Brother Industries (Nhật Bản) dự định mở nhà máy sản xuất máy may năm tới với 400 công nhân. Hãng mỹ phẩm Shideido cũng dự kiến nâng gấp đôi nhân lực lên 860 năm 2016, sau khi chuyển một phần sản xuất từ Nhật sang Việt Nam.

Tuy vậy, Bloomberg cũng nhận định Việt Nam đã có một số thành công trong việc tái cấu trúc doanh nghiệp nhà nước. Công ty cổ phần Sữa Việt Nam (Vinamilk) đã bắt đầu cổ phần hóa năm 2003 và hiện là công ty có giá trị vốn hóa lớn thứ hai trên thị trường chứng khoán. Chính phủ vẫn giữ 45% cổ phần tại đây. Scriven, nhà quản lý quỹ đầu tư vào Vinamilk cho biết: "Nếu Chính phủ giảm cổ phần và doanh nghiệp có định hướng tốt, việc tư nhân hóa sẽ rất thành công".

Công ty cổ phần cơ khí điện lực, một thành viên của EVN, cũng cổ phần hóa từ năm 2005. Doanh thu của công ty này đã tăng từ 74 tỷ đồng năm 2005 lên 400 tỷ đồng năm ngoái, theo Chủ tịch HĐQT Lê Minh Hải. Ông Hải cho biết: "Hiệu suất hoạt động của chúng tôi đã cao hơn rất nhiều. Nhân viên cũng có động lực làm việc hơn".

Hồi tháng 1, Tổng công ty Hàng không Việt Nam (Vietnam Airlines) cũng chỉ định các nhà tư vấn để chuẩn bị bán 20 - 30% cổ phần. Theo ông Jonathan Pincus, nhà kinh tế thuộc Chương trình về Việt Nam của trường Harvard Kennedy tại TP HCM, cho rằng Việt Nam đang tiến hành cải tổ và quá trình này đòi hỏi rất nhiều sự thay đổi. "Cần có cạnh tranh nhiều hơn, thành lập nhiều cơ quan giám sát độc lập và áp dụng thêm các quy tắc quản trị doanh nghiệp với các lãnh đạo", ông nói.

Theo Vnexpress